🔐 Sezar Shifri (Caesar Cipher)

Sezar shifri — bu qadimgi klassik shifrlash algoritmlaridan biri bo‘lib, miloddan avvalgi I asrda Yuliy Sezar tomonidan ishlatilgan. U matndagi har bir harfni ma’lum bir son pozitsiyaga oldinga yoki orqaga surish orqali shifrlaydi.

🧠 Ishlash prinsipi

Agar K — surilish qiymati bo‘lsa (masalan, 3), unda:

• A → D
• B → E
• C → F
• …
• X → A
• Y → B
• Z → C

Bu tsiklik surilishni anglatadi.

🔐 Shifrlash formulasi

Matndagi har bir harf quyidagi formula orqali shifrlanadi:

E(x) = (x + K) mod 26 

x — harfning alifbodagi tartib raqami (A=0, B=1, …)
K — kalit (surilma soni)

🔓 Deshifrlash formulasi

D(x) = (x - K + 26) mod 26 

📝 Misol

Oddiy matn:SALOM
Kalit:3
Shifrlangan:VDORP

⚠️ Zaifliklari

• Juda oddiy va bruteforce usuli bilan oson ochiladi (faqat 25 ta kalit kombinatsiyasi mavjud).
• Zamonaviy xavfsizlik talablariga javob bermaydi.

✅ Afzalliklari

• O‘rganish uchun eng oddiy shifrlash usuli.
• Kriptografiya asoslarini tushunishga yordam beradi.

📚 Xulosa

Sezar shifri — kriptografiyaning tarixiy asosi bo‘lib, zamonaviy algoritmlarga yo‘l ochgan. U zamonaviy shifrlashda ishlatilmasa-da, ta’limiy maqsadlarda keng qo‘llaniladi.