Web (Veb) nima?

Veb-texnologiyalar: Internet Dunyosining Kaliti
Kirish

Veb-texnologiyalar – bu internetdagi veb-saytlar va ilovalarni yaratish, boshqarish va ko‘rsatish uchun ishlatiladigan texnikalar va vositalar to‘plamidir. Har kuni foydalanadigan platformalar, masalan, Google, YouTube, Instagram yoki Telegram, veb-texnologiyalarga asoslanadi. Ular nafaqat ma’lumot almashish, balki biznes, ta’lim, o‘yin-kulgi va ijtimoiy aloqalarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.

Misol: Siz onlayn do‘konda kiyim sotib olsangiz, veb-sayt sizning buyurtmangizni qayta ishlaydi, to‘lovni tekshiradi va yetkazib berishni tashkil qiladi – bularning barchasi veb-texnologiyalar yordamida amalga oshiriladi.
Vebning tarixi

Veb 1989-yilda Tim Berners-Lee tomonidan CERN (Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar Tashkiloti) da ishlab chiqilgan. U ilmiy ma’lumotlarni almashish uchun World Wide Web tushunchasini taklif qildi. Birinchi veb-sayt 1991-yilda ishga tushdi va u faqat matnli hujjat edi.

Bugungi kunda veb evolyutsiyasi Web 1.0 (statik saytlar), Web 2.0 (interaktiv va ijtimoiy platformalar) va Web 3.0 (markazlashmagan, AI va blokcheyn asosidagi internet) bosqichlaridan o‘tdi.
Qiziqarli fakt: Birinchi veb-sayt hali ham onlayn va http://info.cern.ch manzilida mavjud. U vebning qanday ishlashini tushuntiradi!
Veb nima?

Veb (World Wide Web) – bu internet orqali ma’lumotlarga kirishni ta’minlovchi tizim. U HTTP/HTTPS protokollari, URL manzillari va brauzerlar (masalan, Chrome, Firefox, Safari) yordamida ishlaydi. Veb-saytlar bir-biriga havolalar (hyperlinklar) orqali bog‘langan hujjatlardan iborat.

Misol: Siz www.uz.wikipedia.org manziliga kirsangiz, brauzeringiz Vikipediya serveridan ma’lumotlarni oladi va ekranda chiroyli formatda ko‘rsatadi.
Qiziqarli fakt: Dunyoda har kuni taxminan 250,000 yangi veb-sayt yaratiladi, bu internetning doimiy o‘sishini ko‘rsatadi.
Asosiy veb-texnologiyalar

Veb-saytlar va ilovalar bir nechta texnologiyalarga asoslanadi:

HTML (HyperText Markup Language): Veb-saytning skeletini yaratadi. Masalan, sarlavhalar, paragraf va rasmlar HTML teglari yordamida joylashtiriladi. <h1> tegi sarlavha uchun ishlatiladi. CSS (Cascading Style Sheets): Veb-saytning dizaynini boshqaradi. Ranglar, shriftlar, animatsiyalar va joylashuv CSS bilan sozlanadi. Misol: Sayt fonini gradient yoki neon yashil qilish. Sahifalarga interaktivlik qo‘shadi. Masalan, foydalanuvchi tugmani bosganda forma yuborilishi yoki animatsiya ishga tushishi. Backend texnologiyalari: Server tomonida ishlaydi. Masalan, Python (Django/Flask), PHP, Node.js yoki Ruby on Rails. Ular foydalanuvchi so‘rovlarini qayta ishlaydi. Ma'lumotlar bazasi: Ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi, masalan, MySQL, PostgreSQL yoki MongoDB. Misol: Onlayn do‘konda mahsulotlar ro‘yxati saqlanadi. API (Application Programming Interface): Turli xizmatlar o‘rtasida ma'lumot almashishni ta'minlaydi. Misol: Google Maps API yordamida saytga xarita qo‘shish. 

Qiziqarli fakt: JavaScript dastlab atigi 10 kunda yaratilgan va u Mocha deb nomlangan edi!
Veb-sayt turlari

Veb-saytlar maqsad va funksiyalariga ko‘ra turli xil bo‘ladi:

Statik saytlar: O‘zgarmas kontentga ega. Masalan, shaxsiy portfolio yoki kompaniya haqida oddiy sahifa. Ular HTML va CSS bilan yaratiladi. Dinamik saytlar: Foydalanuvchi harakatlariga qarab yangilanadi. Misol: Facebook da yangi postlar avtomatik ko‘rinadi. Elektron tijorat saytlari: Onlayn savdo platformalari, masalan, Amazon, Olx yoki Aliexpress. Veb-ilovalar: Brauzerda ishlaydigan dasturlar, masalan, Google Docs, Trello yoki Canva. Bloglar va yangiliklar saytlari: Ma'lumot tarqatish uchun, masalan, BBC yoki Daryo.uz. 

Veb-texnologiyalarning afzalliklari

Kirish imkoniyati: Internet bo‘lsa, istalgan qurilmadan veb-saytga kirish mumkin. Masalan, smartfon orqali bank hisobini boshqarish. Interaktivlik: Real vaqtda foydalanuvchilar bilan aloqa. Misol: Slack da jamoaviy chat yoki onlayn o‘yinlar. Moslashuvchanlik: Responsiv dizayn yordamida saytlar turli ekran o‘lchamlariga moslashadi. Misol: Netflix telefonda ham, televizorda ham bir xil ishlaydi. Yangilanish osonligi: Kontentni serverda o‘zgartirish orqali sayt darhol yangilanadi. Misol: Yangi mahsulotni Zoodmall ga qo‘shish. Global qamrov: Veb-saytlar dunyoning istalgan nuqtasidan foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatadi. Misol: Coursera orqali dunyo bo‘ylab kurslarni o‘qish. 

Veb-texnologiyalarning kelajagi

Veb-texnologiyalar doimiy rivojlanmoqda. Quyidagi tendensiyalar kelajakda muhim bo‘ladi:

Web3: Blokcheyn va markazlashmagan tarmoqlarga asoslangan internet. Foydalanuvchilar o‘z ma'lumotlarini to‘liq nazorat qiladi. Misol: Ethereum asosidagi DApp’lar. PWA (Progressive Web Apps): Veb-saytlar ilova sifatida ishlaydi. Misol: Twitter yoki Spotify PWA orqali telefonga o‘rnatiladi. Sun'iy intellekt: AI chat-botlar va personalizatsiya. Misol: Amazon sizga mos mahsulotlarni tavsiya qiladi. AR/VR integratsiyasi: Veb-saytlarda virtual haqiqat. Misol: Onlayn do‘konda mebelni xonangizda 3D ko‘rish. 

Qiziqarli fakt: Web3 tushunchasi ilk marta 2014-yilda Ethereum asoschisi Gavin Vud tomonidan taqdim etilgan va hozirda u milliardlab dollarlik industriyaga aylandi.
Qiziqarli faktlar

Eng ko‘p tashrif buyuriladigan veb-sayt – Google, u har kuni milliardlab so‘rovni qayta ishlaydi. HTTPS xavfsizlik protokoli endi veb-saytlarning 90% dan ortig‘ida ishlatiladi, bu foydalanuvchi ma'lumotlarini himoya qiladi. Birinchi veb-brauzer WorldWideWeb deb nomlangan va u faqat NeXT kompyuterlarida ishlagan. CSS 1996-yilda taqdim etilgan va veb-dizaynni soddalashtirish uchun yaratilgan. 

Xulosa

Veb-texnologiyalar zamonaviy dunyoda aloqa, savdo, ta’lim va o‘yin-kulgining asosiy vositasiga aylandi. HTML, CSS, backend tillari va ma’lumotlar bazalari yordamida yaratilgan veb-saytlar va ilovalar hayotimizni osonlashtiradi. Kelajakda Web3, AI va PWA kabi texnologiyalar vebni yanada aqlli, xavfsiz va foydalanuvchiga qulay qiladi. Veb – bu nafaqat texnologiya, balki insoniyatning global hamkorligi ramzidir.