Phishing dan himoya qilish usullari
Himoya qoidalari
Phishing dan himoya qilish uchun quyidagi qoidalarni bilish va ularni amalga oshirish muhim:
graph LR
A[Phishing dan himoya] --> B[Havolalarni tekshiring]
A --> C[Shaxsiy ma'lumotlarni bermang]
A --> D[Tashvishga tushmang]
A --> E[Rasmiy manbalarni ishlating]
B --> F[Xavfsiz]
C --> F
D --> F
E --> F
1. Havolalarni tekshiring
Havola tekshirish qoidalari:
✅ Xavfsiz havolalar:
https://www.google.comhttps://www.facebook.comhttps://www.youtube.com
❌ Xavfli havolalar:
http://secure-bank.com(HTTP)https://g00gle.com(noto’g’ri yozilgan)https://google.com.fake.com(soxta domen)
Havola tekshirish jarayoni:
- HTTPS protokoli borligini tekshiring
- Domen nomini to’g’ri yozilganini ko’ring
- Soxta domenlarni aniqlang
- Havola uzunligini tekshiring
2. Shaxsiy ma’lumotlarni bermang
Hech qachon bermaslik kerak:
- Parollar
- Bank karta raqami
- CVV kod
- Passport ma’lumotlari
- Telefon raqami
- Email manzili
Muhim eslatma:
Bank, email xizmati yoki boshqa ishonchli tashkilotlar hech qachon parol yoki bank ma’lumotlarini so’ramaydilar!
3. Tashvishga tushmang
Tashvish yaratuvchi so’zlar:
- “Darhol harakat qiling!”
- “Vaqt tugayapti!”
- “Xavf ostidasiz!”
- “24 soat ichida javob bering!”
Nima qilish kerak:
- Sakkizlab o’ylang - tashvishga tushmang
- Tezlik qilmang - vaqt oling
- Boshqa manbalarni tekshiring - haqiqatni aniqlang
4. Rasmiy manbalarni ishlating
Rasmiy manbalar:
- Bank veb-sayti - to’g’ridan-to’g’ri kiring
- Email xizmati - rasmiy saytga kiring
- Ijtimoiy tarmoq - rasmiy ilovani ishlating
Nima qilish kerak:
- Email orqali havola bosmang - to’g’ridan-to’g’ri saytga kiring
- SMS orqali havola bosmang - rasmiy manbani ishlating
- Noma’lum havolalarni bosmang - ishonchli manbalarni ishlating
5. Xavfsizlik dasturlarini ishlating
Xavfsizlik dasturlari:
- Antivirus dasturi - kompyuteringizni himoya qiladi
- Firewall - tarmoq xavfsizligini ta’minlaydi
- Spam filtri - xavfli emaillarni tozalaydi
Nima qilish kerak:
- Antivirus dasturini yangilang - muntazam yangilang
- Xavfsizlik tekshiruvini o’tkazing - muntazam tekshiring
- Spam filtri ishlatayotganini tekshiring - yoqilganini ko’ring
6. Ijtimoiy tarmoqlarda ehtiyotkorlik
Ijtimoiy tarmoq xavfsizligi:
- Noma’lum odamlardan do’stlik so’rovini qabul qilmang
- Shaxsiy ma’lumotlarni ochiq qoldirmang
- Noma’lum havolalarni bosmang
Nima qilish kerak:
- Profil sozlamalarini tekshiring - xavfsizlik darajasini oshiring
- Ikki bosqichli autentifikatsiyani yoqing - qo’shimcha himoya
- Muntazam parolni o’zgartiring - xavfsizlikni ta’minlang
7. Email xavfsizligi
Email xavfsizlik qoidalari:
- Noma’lum manzillardan kelgan emaillarni ochmang
- Shubhali emaillarni o’chiring
- Spam filtri ishlatayotganini tekshiring
Nima qilish kerak:
- Email manzilini himoya qiling - kuchli parol ishlating
- Ikki bosqichli autentifikatsiyani yoqing - qo’shimcha himoya
- Muntazam spam filtri ishlatayotganini tekshiring - xavfsizlikni ta’minlang
8. Mobil qurilmalarda xavfsizlik
Mobil xavfsizlik:
- Noma’lum ilovalarni yuklamang
- Shubhali SMS larni o’chiring
- Noma’lum havolalarni bosmang
Nima qilish kerak:
- Antivirus ilovasini yuklang - mobil xavfsizlik
- Ilovalarni rasmiy do’kondan yuklang - xavfsizlikni ta’minlang
- Muntazam yangilanishlarni o’tkazing - xavfsizlikni ta’minlang
Xavfsizlik tekshiruvi
flowchart TD
A[Email/SMS keldi] --> B{Shaxsiy ma'lumotlar so'rayaptimi?}
B -->|Ha| C[Phishing! O'chiring]
B -->|Yo'q| D{Havola bor mi?}
D -->|Ha| E{Havola xavfsiz mi?}
D -->|Yo'q| F{Shubhali so'zlar bor mi?}
E -->|Ha| G[Ehtiyotkorlik bilan oching]
E -->|Yo'q| H[Phishing! O'chiring]
F -->|Ha| I[Phishing! O'chiring]
F -->|Yo'q| J[Oddiy xabar]
G --> K[Xavfsiz]
J --> K
C --> L[Xavfli]
H --> L
I --> L
Xavfsizlik qoidalari ro’yxati
Kunlik qoidalar:
- [ ] Noma’lum havolalarni bosmayman
- [ ] Shaxsiy ma’lumotlarni hech kimga bermayman
- [ ] “Darhol harakat” degan xabarlarga ishonmayman
- [ ] Bank bilan to’g’ridan-to’g’ri bog’lanaman
- [ ] HTTPS havolalarni tekshiraman
- [ ] Phishing emaillarini o’chiraman
- [ ] Sovrin va’dalariga ishonmayman
- [ ] G’alati domen nomlariga e’tibor beraman
Haftalik qoidalar:
- [ ] Antivirus dasturini yangilayman
- [ ] Xavfsizlik tekshiruvini o’tkazaman
- [ ] Parolni o’zgartiraman
- [ ] Spam filtri ishlatayotganini tekshiraman
Xotira uchun qisqacha:
🔗 Havolalarni tekshiring - noma’lum havolalarni bosmang
🔐 Shaxsiy ma’lumotlarni bermang - bank hech qachon so’ramaydi
⚠️ Tashvishga tushmang - “darhol harakat” degan xabarlarga ishonmang
✅ Rasmiy manbalar - to’g’ridan-to’g’ri saytga kiring
🛡️ Xavfsizlik dasturlari - antivirus va firewall ishlating
📱 Mobil xavfsizlik - noma’lum ilovalarni yuklamang
📧 Email xavfsizlik - spam filtri ishlating
🔄 Muntazam yangilanish - xavfsizlikni ta’minlang
Natija
Phishing dan himoya qilish uchun yuqoridagi qoidalarni bilish va ularni amalga oshirish muhim. Bu qoidalar sizni firibgarlar aldovlaridan himoya qiladi va xavfsiz internet tajribasini ta’minlaydi!